Krzyż pokutny

Krzyże pokutne to monolityczne, proste i surowe kamienne formy w kształcie krzyża wznoszone przez zabójców w miejscu, w którym dokonało się morderstwo. Zwyczaj ten przywędrował do Polski z zachodu, a panował w niej prawdopodobnie od XIII w. do poł. XIX w. Na przestrzeni wieków krzyże zmieniały swój wygląd oraz formę. Obszar ich występowania sięga od północy Włoch po Skandynawię.

Krzyż pokutny z wyrytym na nim narzędziem zbrodni został ostatnio przeniesiony przez mieszkańców około 2,5m w głąb pobocza. Początkowo krzyż był pochylony i stanowił zagrożenie dla użytkowników drogi. Krzyż został przeniesiony 17 lipca 2002r w obecności archeologa Pana Marka Kowalskiego. Krzyż obecnie znajduje się koło cmentarza parafialnego.

W Europie występuje ok. 7000 krzyży, w tym. ok. 4000 w Niemczech. Największym tego typu obiektem w Europie jest krzyż pokutny w Stargardzie Szczecińskim. Niektóre źródła podają informacje o rzekomych trzech tysiącach zaginionych krzyży. Część została zniszczona podczas wojen oraz w wyniku kradzieży, zaniedbania i wandalizmu. Krzyże były również używane jako materiał budowlany. Na terenie samej Polski znajduje się ok. 600 krzyży, w większości średniowiecznych, choć zdarzają się także XVII-wieczne. Około 400 krzyży umiejscowionych jest na terenie województwa dolnośląskiego, a największy spośród nich to Krzyż pokutny w Kijowicach. Pozostałe są w województwach lubuskim, opolskim i śląskim. W województwach pomorskim, świętokrzyskim, wielkopolskim i zachodniopomorskim są pojedyncze sztuki. Krzyże były również przenoszone ze swoich pierwotnych miejsc na cmentarze, do parków, ogrodów i innych miejsc.

Morderca, oprócz wzniesienia krzyża, był również zobowiązany pokryć koszty pogrzebu i przewodu sądowego. Winien również łożyć na utrzymanie rodziny zabitego. Był zobowiązany wobec Kościoła, np. musiał zakupić świece. Następnie powinien odbyć boso pieszą pielgrzymkę do świętego miejsca. Wystawienie krzyża stanowiło ostatni punkt pokuty. Krzyż był jej wyrazem zadośćuczynienia. Stawiano go ku pamięci, uwadze i przestrodze potomnych. Miał również skłaniać przechodnich do modlitwy za dusze: zabójcy i ofiary. Przy krzyżu następowało pojednanie zabójcy z rodziną ofiary.

Do XIV w. krzyże były proste i pozbawione rytów. Te z wyżłobionymi narzędziami, przy pomocy których dokonano zabójstwa, zaczęły pojawiać się w XV-XVI. Można znaleźć krzyże z rzeźbami kuszy, noży, mieczy, sztyletów, wideł, toporów, włóczni, sierpów, rewolwerów. Zdarzały się też krzyże z atrybutem zawodu ofiary, np. młotem i obcęgami. Napisy informujące o czasie, miejscu, sprawcy, ofierze, powodzie i narzędziu mordu zaczęły się pojawiać wraz z upowszechnieniem pisma. Alternatywę krzyży stanowiły kapliczki pokutne z wnęką na ołtarzyk, figurę lub obraz.

Krzyże wykonywane były z miejscowego surowca. Mógł to być więc piaskowiec, zlepieniec, granit, bazalt. Spotyka się również krzyże z aureolą pełną lub połowiczną. Występują także krzyże wbudowane w mur. Rozróżnia się wiele typów krzyży: św. Antoniego, trójlistne, barokowe, maltańskie, podwójne, greckie, łacińskie.

W Świdnicy istnieje siedziba jedynego polskiego bractwa krzyżowego. Największą w Polsce liczbą krzyży i kapliczek pokutnych zgrupowanych w jednym miejscu przyciąga Studnica. Znajduje się tam 11 obiektów.